Oś jelito–wątroba: dlaczego ta dwukierunkowa komunikacja jest tak istotna?

Oś jelito-wątroba to jeden z kluczowych systemów komunikacji metabolicznej, immunologicznej i neuroendokrynnej. Jelita i wątroba są połączone ze sobą anatomicznie (żyła wrotna, drogi żółciowe) oraz funkcjonalnie (krążenie ogólnoustrojowe, sygnalizacja immunologiczna). W prawidłowych warunkach mikrobiota jelitowa wspiera równowagę w organizmie: produkuje m.in. krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA), witaminy i metabolity o działaniu immunomodulującym. Z drugiej strony wątroba neutralizuje toksyny i hormony, sprzęga je (m.in. z kwasem glukuronowym, siarczanem, glicyną) i kieruje do wydalenia z żółcią, jednocześnie wpływając na skład i populację mikrobiomu jelitowego poprzez kwasy żółciowe i czynniki przeciwbakteryjne. Gdy ten dialog zostaje zaburzony przez dysbiozę, wzrost przepuszczalności bariery jelitowej, niewłaściwą dietę, nadmierne spożywanie alkoholu, zbyt dużą ekspozycję na toksyny środowiskowe lub przez antybiotykoterapię, krążeniem wrotnym do wątroby przedostają się mikroorganizmy i ich produkty. Skutkiem tego jest aktywacja szlaków zapalnych w wątrobie i progresja chorób metabolicznych, w tym niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby (NAFLD).

Komunikacja na osi jelito-wątroba jest dynamiczna i obustronna. Z jelit do wątroby płyną składniki odżywcze, metabolity bakteryjne i sygnały indukujące kaskadę reakcji zapalnych; zaś z wątroby do jelit wracają m.in. kwasy żółciowe oraz cząsteczki regulujące skład i aktywność mikrobiomu jelitowego.

Które związki pochodzenia jelitowego odgrywają szczególną rolę w komunikacji na linii jelita-wątroba?

• SCFA (maślan, propionian, octan), które wzmacniają barierę jelitową; wpływają także na wrażliwość insulinową i modulują sygnalizację wątrobową.
• Endotoksyny bakteryjne (zwłaszcza LPS z bakterii Gram-ujemnych). Przy nieszczelnej barierze jelitowej LPS dociera żyłą wrotną do wątroby i aktywuje receptory TLR (głównie TLR4), uruchamiając kaskadę NF-κB i wydzielanie cytokin prozapalnych (TNF-α, IL-1β, IL-6).
• Enzym β-glukuronidaza (m.in. E. coli, Klebsiella), który rozsprzęga wcześniej zneutralizowane w wątrobie toksyny i hormony, umożliwiając ich ponowne wchłanianie.
• Etanol endogenny, produkowany przez część bakterii (np. Escherichia, Klebsiella) z węglowodanów. W wątrobie ulega on przemianie do aldehydu octowego, który może nasilać stres oksydacyjny i procesy zapalne.
• Cholina – bakterie przekształcają cholinę i karnitynę do TMA, która w wątrobie utlenia się do TMAO. Niedobór choliny upośledza syntezę fosfatydylocholiny i eksport lipidów z wątroby, zaś nadmierna aktywność TMAO może korelować z nasileniem insulinooporności  i zwiększonym ryzykiem dyslipidemii.

Z kolei po stronie wątroby najistotniejszą rolę pełnią kwasy żółciowe emulgujące tłuszcze i działające przeciwbakteryjnie w jelicie cienkim. Poprzez receptory FXR i TGR5 regulują one metabolizm lipidów i glukozy, pośrednio modulują także stan zapalny oraz skład mikrobioty. Co ciekawe, zaburzona produkcja lub przepływ kwasów żółciowych mogą być jednym z ważniejszych czynników sprzyjających dysbiozie jelita cienkiego.

To sprzężenie zwrotne działa na korzyść gospodarza tak długo, jak długo integralność bariery jelitowej i równowaga mikrobioty są zachowane.

Dysbioza i SIBO jako skutek zaburzeń czynności wątroby

Niewystarczająca produkcja lub odpływ żółci mogą negatywnie wpływać na motorykę jelit i prawidłowe działanie wędrującego kompleksu mioelektrycznego (MMC). W tym miejscu warto przypomnieć, że kompleks mioelektryczny to powtarzający się cyklicznie wzorzec aktywności elektromechanicznej mięśni gładkich przewodu pokarmowego, obserwowanej pomiędzy posiłkami. Upraszczając, MMC działa jak swego rodzaju „jelitowa szczotka”, która usuwa z jelita cienkiego niestrawione resztki pokarmowe, złuszczone komórki nabłonka jelitowego, nadmiar drobnoustrojów, czy śluzu. Jest to więc ważne ogniwo modulujące populację drobnoustrojów w jelicie cienkim i jednocześnie regulujące motorykę przewodu pokarmowego. Stąd, zaburzenia produkcji i wydzielania kwasów żółciowych nie tylko utrudniają właściwe trawienie i metabolizm lipidów, ale jednocześnie mogą być jednym z ważniejszych czynników sprzyjających rozwojowi i nawrotom SIBO (zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego – jesli chcesz lepiej poznać to schorzenie, przeczytaj artykuł na naszym blogu). W tym miejscu warto dodać, że wątroba to także centralny narząd detoksykacji, odpowiedzialny za neutralizację toksyn, leków, metabolizm hormonów oraz innych związków, których organizm już „nie potrzebuje”. Sprawność tych mechanizmów determinuje zdrowie całego organizmu i nie pozostaje bez wpływu na kondycję jelit oraz równowagę mikrobiologiczną.
Efektywność poszczególnych faz wątrobowego detoksu (uwarunkowana również genetycznie) i jej powiązanie z chorobami o podłożu zapalnym, onkologicznym czy z zaburzeniami metylacji wciąż stanowi przedmiot intensywnych badań. Wiemy jednak już dziś, że złożone biochemiczne mechanizmy będące filarem systemu wątrobowej detoksykacji stanowią jeden z kluczowych elementów ochrony organizmu przed przeciążeniem toksynami,  a ich zaburzenie może odwrócić ten mechanizm obronny przeciwko nam. Gdy fazy wątrobowego detoksu nie przebiegają prawidłowo, na przykład z powodu niedoborów kofaktorów, przewlekłego stanu zapalnego, stresu oksydacyjnego czy uwarunkowań genetycznych, proces neutralizacji toksyn zostaje zaburzony. W konsekwencji dochodzi do gromadzenia reaktywnych metabolitów pośrednich, które zamiast zostać unieszkodliwione, zaczynają działać prooksydacyjnie i prozapalnie.
Taki niewydolny system detoksykacji nie tylko obciąża wątrobę, ale również zaburza równowagę mikrobiologiczną jelit, wpływa na przepuszczalność bariery jelitowej i może stać się punktem wyjścia dla wielu przewlekłych chorób – od zaburzeń hormonalnych, przez autoimmunizację, aż po schorzenia metaboliczne. Skuteczna terapia SIBO i działania ukierunkowane na przywracanie równowagi mikrobiologicznej w jelitach  muszą więc uwzględniać wspieranie funkcji wątroby, usprawnianie wątrobowego detoksu oraz regulację odpływu żółci.

Jak możesz rozpoznać, że Twoja wątroba potrzebuje wsparcia? Poniżej znajdziesz najczęstsze objawy przeciążenia wątroby lub zaburzeń przepływu żółci:

• uczucie ciężkości lub dyskomfortu po tłustych posiłkach,
• jasne, tłuszczowe stolce,
• częste odbijanie, nudności lub gorzki posmak w ustach,
• zaburzenia wypróżnień (na przemian zaparcia i luźne stolce),
• przewlekłe zmęczenie; problemy z koncentracją,
• nasilający się wieczorem świąd skóry,
• tkliwość lub uczucie ucisku pod prawym łukiem żebrowym,
• silne dolegliwości nawet po niewielkich dawkach leków lub alkoholu.

Jeśli obserwujesz u siebie powyższe objawy, skonsultuj się ze specjalistą i sprawdź pracę swojej wątroby, wykonując podstawowe badania -(ALT, AST, bilirubina, GGTP). Pomocne w ocenie stanu wątroby jest także USG jamy brzusznej.

Brak równowagi mikrobiologicznej w jelitach może wpływać na pracę wątroby

Oś jelito-wątroba to system dwukierunkowej komunikacji.  Z jednej strony, watroba wpływa na kondycję naszego mikrobiomu i pracę jelit, z drugiej jednak strony to brak równowagi mikrobiologicznej może leżeć u podłoża zaburzeń pracy wątroby oraz chorób zapalnych w obrębie tego gruczołu. Mówiąc wprost, dysbioza nie tylko może być skutkiem problemów wątrobowych, ale jednocześnie może je pogłębiać. Gdy bariera jelitowa traci szczelność, do krwi wrotnej zaczynają przedostawać się związki, które nigdy nie powinny opuścić światła jelita- lipopolisacharydy (LPS), fragmenty bakteryjnego DNA, peptydoglikany, amoniak, a nawet etanol produkowany przez bakterie jelitowe. Wątroba, będąca pierwszą linią obrony, reaguje na ten napływ toksyn stanem zapalnym. Aktywują się komórki Kupffera, rośnie poziom cytokin, a wraz z nimi nasila się insulinooporność i proces odkładania tłuszczu w hepatocytach (komórkach wątrobowych). Z czasem ten przewlekły stan prowadzi do stłuszczenia, niealkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby (NASH), a w dalszej perspektywie do jej włóknienia.

Na poziomie metabolicznym toczy się kilka powiązanych ze sobą procesów, które łączą mikrobiotę jelitową z funkcjonowaniem wątroby.

Po pierwsze, nadmiar substratów energetycznych. Dysbioza sprzyja zwiększonemu wchłanianiu cukrów prostych i krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), co napędza liponeogenezę i prowadzi do odkładania tłuszczu w hepatocytach.

Po drugie, oś cholina – TMA/TMAO, która stanowi jedno z najlepiej poznanych ogniw łączących jelita z wątrobą. Cholina, będąca  niezbędnym komponentem syntezy fosfatydylocholiny, umożliwiającej eksport tłuszczów w postaci lipoprotein (VLDL),  w warunkach dysbiozy staje się substratem energetycznym dla niektórych bakterii jelitowych. Mikroorganizmy takie jak Escherichia coli, czy Clostridium wykorzystują ją jako źródło energii, przekształcając w trimetyloaminę (TMA). Po dotarciu do wątroby TMA ulega utlenieniu do tlenku trimetyloaminy (TMAO) –  związku nasilającego stan zapalny, stres oksydacyjny i insulinooporność. W efekcie, organizm traci podwójnie: niedobór choliny ogranicza produkcję fosfatydylocholiny i blokuje eksport tłuszczów, co sprzyja stłuszczeniu, a równocześnie podwyższony poziom TMAO pogłębia zaburzenia metaboliczne. To błędne koło, w którym mikrobiota nie tylko odzwierciedla stan wątroby, ale aktywnie uczestniczy w jej systematycznym uszkadzaniu.

Do kolejnych ważnych składników zaliczamy etanol endogenny i aldehyd octowy, których źródłem są bakterie jelitowe. Powstający przy udziale drobnoustrojów etanol i jego metabolit- aldehyd octowy -uszkadzają barierę jelitową i komórki wątroby, aktywując enzym CYP2E1 oraz proces peroksydacji lipidów, co dodatkowo nasila stres oksydacyjny i stan zapalny.

Warto także wspomnieć o kwasach żółciowych i receptorach FXR/TGR5. W sytuacji braku równowagi mikrobiologicznej, zaburza się proporcja między pierwotnymi a wtórnymi kwasami żółciowymi, co skutkuje to osłabieniem sygnalizacji metabolicznej i przeciwzapalnej, a w konsekwencji przyspiesza rozwój stłuszczenia i włóknienia wątroby.

Czy wiesz, że… W badaniach klinicznych u osób z NAFLD obserwuje się charakterystyczny profil mikrobioty: przewagę bakterii z rodziny Enterobacteriaceae (E. coli, Klebsiella), Bacteroides vulgatus i Ruminococcus, przy jednoczesnym spadku Bifidobacterium, Lactobacillus i Faecalibacterium prausnitzii?

Nie można leczyć jelit, bez wspierania wątroby. Przy zaburzeniach metabolicznych i chorobach wątroby trzeba wspierać mikrobiom.

Zależność między wątrobą a jelitami to złożony system powiązań, który wpływa na ogólny dobrostan człowieka i funkcjonowanie organizmu w wielu obszarach. Funkcjonowanie osi wątroba-jelito wciąż jest przedmiotem wielu badań, których celem jest zrozumienie tej skomplikowanej sieci wzajemnych zalezności i opracowywanie strategii terapeutycznych, które w możliwie najlepszy sposób będą przywracały zdrowie pacjentom zmagającym się chorobami metabolicznymi, stłusczzeniową chorobą wątroby, czy zaburzeniami pracy przewodu pokarmowego, dysbiozą (w tym SIBO). W przypadku chorób metabolicznych coraz częściej podnosi się kwestię celowanej pobiotykoterapii i wspierania szczelności bariery jelitowej jako cennych komponentów wielokierunkowej i holistycznej terapii. Z kolei w prewencji nawrotów SIBO oraz w terapii przewlekłych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego mocno akcentuje się rolę właściwego wspierania wątroby, regulacji przepływu żółci i delikatenego, rozsądnego wspierania wątrobowego detoksu. Słowo „rozsądnego” ma w tym przypadku ogromne znaczenie – pacjenci z wieloukładowymi dolegliwościami, zaawansowaną dysbiozą jelitową i stanami zapalnymi w obrębie przewodu pokarmowego, zmagający się często z zaburzeniami metylacji, czy nadwrażliwością histaminę, powinni bardzo ostrożnie podchodzić to tematu wspierania wątrobowego detoksu przy pomocy suplementów, których działanie może okazać się akceleratorem jeszcze większych problemów zdrowotnych.

Jeśli czytając ten artykuł, zaczynasz rozumieć, jak skomplikowana jest sieć powiązań w Twoim organizmie i to czego brakowało w Twojej dotychczasowe terapii to holistyczne spojrzenie na Twoje dolegliwości – skontaktuj się z nami! Prowadzimy pacjentów stacjonarnie w Zielonej Górze oraz ONLINE.

ZAPRASZAMY DO KONSULTACJI  Zadzwoń: 514 255 559 lub napisz: rejestracja@foodmedcentrum.pl

Bibliografia

• Cui C, et al. „The Role of Intestinal Microbiota and Their Metabolites in the Progression of Metabolic Dysfunction-Associated Steatotic Liver Disease via the Gut-Liver Axis.” Gut and Liver. 2025; 19(2)
• Tilg H, Adolph TE, Trauner M. Gut-liver axis: Pathophysiological concepts and clinical implications. Cell Metabolism. 2022 Nov 1;34(11):1700-1718.
• Pabst O, Hornef MW, Schaap FG, Cerovic V, Clavel T, Bruns T. Gut-liver axis: barriers and functional circuits. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology. 2023 Jul;20(7):447-461.
• Anand S., Mande S. S. Host-microbiome interactions: Gut-Liver axis and its connection with other organs. npj Biofilms and Microbiomes. 2022;8:89.
• Hsu C, Schnabl B. The gut–liver axis and gut microbiota in health and liver disease. Nat Rev Microbiol. 2023 Nov;21(11):719-733.
• Augustyn M., Grys I., Kukla M. Small intestinal bacterial overgrowth and nonalcoholic fatty liver disease. Clinical and Experimental Hepatology. 2019; 5(1):1-10.