Mikrobiota jelitowa, nazywana także florą bakteryjną, odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia przewodu pokarmowego. Zaburzenia  jakościowe oraz ilościowe mikrobioty, znane jako dysbioza, mogą prowadzić do różnych schorzeń jelitowych, takich jak Zespół Rozrostu Bakteryjnego (SIBO)

Czym jest SIBO?

Przerost  bakteryjny SIBO (Small Intestinal Bacterial Overgrowth) to pojawienie się i rozrost w jelicie cienkim bakterii, które fizjologicznie w największej ilości bytują w jelicie grubym. Gdy jeden z mechanizmów jelit  nie działa prawidłowo, może wówczas dojść do kolonizacji bakterii w miejscu, które nie jest dla nich przeznaczone.  SIBO to schorzenie charakteryzujące się nadmiernym wzrostem bakterii w jelicie cienkim, prowadzącym do szeregu objawów, takich jak bóle brzucha, wzdęcia, zaburzenia wypróżniania i inne dolegliwości trawienne. W leczeniu SIBO kluczową rolę odgrywają zarówno farmakoterapia, jak i dietoterapia –  zwłaszcza dieta oparta na produktach Low FODMAP oraz HIT.  Dieta polega na obniżaniu stężenia histaminy w świetle jelit oraz utrudnieniu ponownego wzrostu bakterii, poprzez redukcję  dostępności substancji odżywczych. W tym artykule omówimy te dwie gałęzie terapeutyczne oraz ich synergiczne działanie.

Najczęstsze przyczyny SIBO:

  • wady anatomiczne
  • podeszły wiek
  • długotrwale stosowana farmakoterapia
  • niedobory odporności
  • niedożywienie, w tym niedokrwistość
  • dieta obfitująca w żywność wysoko przetworzoną
  • achlorchydia (bezkwaśność)
  • zaburzenia czynnościowe oraz choroby przewodu pokarmowego
  • choroby przewlekłe
  • celiakia
  • neuropatia cukrzycowa
  • przewlekły stres

Najczęściej występujące objawy SIBO:

  • bóle brzucha
  • nudności
  • wymioty
  • wzdęcia
  • gazy
  • chroniczne zaparcia i biegunki (wodniste i tłuszczowe)
  • odbijanie
  • astma
  • stany lękowe, depresyjne
  • spadek wagi
  • refluks
  • zgaga
  • anemia
  • nietolerancje pokarmowe
  • bóle stawów
  • fibromialgia
  • problemy skórne
  • zespół niespokojnych nóg
  • zespół przewlekłego zmęczenia
  • ataksja
  • rumień guzowaty

Diagnostyka SIBO

Choć do tej pory nie ustalono złotego standardu diagnostycznego w przypadku SIBO, coraz powszechniej stosuje się testy oddechowe.  Badania oddechowe są proste w wykonaniu i nieinwazyjne,. Polegają one na monitorowaniu stężenia wodoru lub wodoru i metanu w wydychanym powietrzu, po podaniu pacjentowi substratu w postaci laktulozy lub glukozy. Jeśli w jelicie cienkim brakuje enzymów do trawienia cukru, powstaje gaz, który zostaje zaabsorbowany przez ścianę jelita cienkiego lub grubego. Następnie zostaje on przetransportowany do płuc i wydalany z ustroju w wydychanym powietrzu. Wodorowy test oddechowy wykonuje się na czczo (12 godzin od ostatniego posiłku) za pomocą analizatora mierzącego ilość wydychanego wodoru w ciągu dwóch godzin po  doustnym obciążeniu określonym cukrem. Zgodnie z amerykańskimi wytycznymi, do rozpoznania SIBO konieczny jest wzrost stężenia wodoru o ≥ 20 ppm w stosunku do wartości wyjściowej w ciągu 90 minut od podania substratu. Dodatkowo, niektóre gastrolizery umożliwiają pomiar stężenia metanu, indykatora zespołu rozrostu metanogenów w jelitach (IMO). Ważne jest odpowiednie przygotowanie pacjenta do testu oddechowego. W praktyce klinicznej, pozytywny wynik testu oddechowego powinien być zawsze interpretowany w oparciu o objawy kliniczne pacjenta przed ustaleniem ostatecznego rozpoznania i wdrożeniem leczenia.

Więcej o samym badaniu przeczytasz TUTAJ.

Farmakoterapia w leczeniu SIBO

Leczenie Zespołu Przerostu Bakteryjnego (SIBO) wymaga zindywidualizowanego podejścia, a wybór leków zależy od osobniczych potrzeb pacjenta. Współpraca z lekarzem oraz farmaceutą jest kluczowa w doborze skutecznej farmakoterapii, a monitorowanie postępu leczenia i ewentualne dostosowanie terapii są istotne dla osiągnięcia optymalnych rezultatów. W przypadku SIBO, do najczęściej wykorzystywanych narzędzi farmakologicznych zaliczamy:

Antybiotyki

Ryfaksymina: Ryfaksymina alfa, znana również pod handlową nazwą Xifaxan, to makrolid z grupy ansamycyn, który wykazuje szerokie spektrum działania antybakteryjnego na patogeny Gram-dodatnie i Gram-ujemne zarówno tlenowe, jak i beztlenowe.  Ryfaksymina alfa aktywnie ogranicza przyleganie bakterii, internalizację i translokację poprzez wpływ na komunikację międzybakteryjną, która polega na przekazywaniu informacji między bakteriami za pomocą licznych związków chemicznych.  Ryfaksymina alfa hamuje miejscowe i ogólnoustrojowe procesy zapalne, co zdecydowanie korzystnie wpływa na skład mikrobioty jelitowej, między innymi poprzez wzrost liczebności korzystnych bakterii, takich jak Bifidobacterium, Faecalibacterium prausnitzii i Lactobacillus oraz poprzez indukcję oporności bakteryjnej. Zaletą tego leku jest niska absorpcja przez układ krwionośny, co minimalizuje skutki uboczne.

Metronidazol: Metronidazol to chemioterapeutyk z grupy pochodnych imidazolu o działaniu bakteriobójczym i pierwotniakobójczym. Metronidazol jest skuteczny wobec wielu szczepów beztlenowych bakterii i pierwotniaków, lecz nie jest aktywny wobec bakterii tlenowych ani względnie beztlenowych. Działanie metronidazolu w komórkach wrażliwych bakterii i pierwotniaków prowadzi do uszkodzenia kwasu nukleinowego DNA, czego konsekwencją jest śmierć komórek drobnoustrojów.

Neomycyna: Neomycyna, będąca częścią grupy aminoglikozydów, to antybiotyk, który wykazuje silne działanie bakteriobójcze. Neomycyna działa na bakterie Gram-ujemne, zaburzając proces biosyntezy białek w komórkach bakteryjnych. Lek ten bardzo słabo wchłania się z przewodu pokarmowego. Stosowany jest często w celu wyjałowienia przewodu pokarmowego.

Prokinetyki

Leki prokinetyczne, w zależności od swojego mechanizmu działania, wspomagają perystaltykę jelit, poprawiając proces trawienia i wypróżniania. Prokinektyki to preparaty, które znajdują zastosowanie głównie w leczeniu zaburzeń funkcji motorycznej przewodu pokarmowego. Znane i stosowane od dawna, poprzez odpowiednie mechanizmy neurohumoralne wpływają na pobudzenie motoryki przewodu pokarmowego, przede wszystkim górnego odcinka – perystaltyki przełyku, przyspieszenie opróżniania żołądka i skrócenie czasu pasażu jelitowego. W procesie regulacji neurohumoralnej motoryki przewodu pokarmowego główną rolę odgrywają acetylocholina, a także serotonina i dopamina.

  1. Itopryd (Zirid®, Prokit®): Jest antagonistą receptora dopaminowego D2 i inhibitorem acetylocholinesterazy. Charakteryzuje się minimalnym ryzykiem interakcji lekowych i dobrą tolerancją.
  2. Cyzapryd (Gasprid®): Działa jako agonista receptora serotoninowego 5-HT4. Jego stosowanie wymaga szczególnej ostrożności z powodu ryzyka poważnych działań niepożądanych, zwłaszcza kardiologicznych.
  3. Metoklopramid: Choć był stosowany przewlekle, obecnie jest wycofany z tego zastosowania z powodu wielu działań niepożądanych, w tym groźnych powikłań neurologicznych.
  4. Erytromycyna: Wykazuje właściwości prokinetyczne jako agonista receptora motyliny. Stosowana przed gastroskopią ułatwia opróżnianie żołądka z krwi i skrzepów.
  5. Trimebutyna (Debretin®, Debridat®, Tribux®, Ircolon®): Wykazuje właściwości prokinetyczne poprzez wpływ na receptory opioidowe μ i δ.
  6. Iberogast: Jest złożonym preparatem ziołowym, także wykazującym właściwości prokinetyczne.

Probiotyki

Probiotykoterapia w leczeniu Zespołu Przerostu Bakteryjnego stanowi obszar, który wymaga dalszych badań i indywidualnego podejścia do każdego przypadku. Różnice w skuteczności i potencjalne ryzyko powinny być uwzględniane przy doborze odpowiednich probiotyków. W kontekście braku jednoznacznych wytycznych, ważne jest, aby decyzje terapeutyczne były podejmowane w oparciu o aktualną wiedzę i indywidualne potrzeby pacjenta, przy jednoczesnym monitorowaniu ewentualnych zmian w przebiegu SIBO pod wpływem probiotykoterapii.

Dietoterapia w leczeniu SIBO, czyli FODMAP HIT

Po zakończeniu leczenia warto wprowadzić tymczasowo dietę eliminacyjną Fodmap i HIT.  Wielu pacjentów ze zdiagnozowanym SIBO boryka się z nietolerancją histaminy HIT. Warto nadmienić, że sama histamina, jako hormon tkankowy pełni w naszym organizmie szereg istotnych funkcji i jedynie  brak równowagi między wytwarzaniem tej aminy, a zdolnością do jej redukcji może skutkować występowaniem dokuczliwych objawów. Najczęstsze objawy nietolerancji histaminy ze strony przewodu pokarmowego to biegunki, wzdęcia, kolki brzuszne czy zgaga. Dlatego połączenie powszechnie znanego od lat protokołu diety Low Fodmap z protokołem diety HIT przynosi najkorzystniejsze efekty w dietoterapii.

To co łączy te dwa protokoły, to fakt, iż składają się z dwóch faz: fazy ścisłej eliminacji oraz fazy reintrodukcji polegającej na stopniowym wprowadzaniu wyeliminowanych grup produktów.

Zacznijmy od pojęcia FODMAP: Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides and Polyols (Fermentujące Oligosacharydy Disacharydy Monosacharydy i Poliole). Węglowodany fermentujące, słabo wchłaniane o wysokim ciśnieniu osmotycznym.

FODMAP polega na wykluczeniu z codziennego jadłospisu węglowodanów i ich pohodnych alkoholowych, które są słabo przyswajane przez jelito cienkie, a fermentując stają się pokarmem dla bakterii powodujących dolegliwości takie jak uporczywe wzdęcia, kolki brzuszne czy biegunki.

Jakie pokarmy należy wyeliminować w diecie FODMAP?

  1. Oligosacharydy
    Należą  do nich między innymi fruktany (pszenica, topinambur, czosnek, cebula, buraki, brukselka, brokuły, dynia ) i galaktany (warzywa strączkowe).
  2. Disacharydy
    To przede wszystkim laktoza, cukier mleczny (wszystkie przetwory mleczne nie oznaczone jako bezlaktozowe) i sacharoza (cukier stołowy).
  3. Monosacharydy
    To glukoza, galaktoza i fruktoza. Spośród  nich  najwięcej problemów przysparza  fruktoza, czyli cukier prosty występujący głównie w owocach. Szczególnie skoncentrowana jest w sokach owocowych i owocach suszonych. Szczególnie ważne  jest, by wyeliminować  produkty,  które zawierają więcej fruktozy niż glukozy (fruktoza jest wówczas gorzej wchłaniana), takie jak jabłka, mango, arbuzy, wiśnie, miód czy syrop glukozowo-fruktozowy.
  4. Poliole
    To np: ksylitol, mannitol, sorbitol. Różnego rodzaju poliole znajdziemy w produktach takich jak.: jabłka, morele, wiśnie, jeżyny, brzoskwinie, grzyby, seler, kalafior czy awokado; także w produktach przetworzonych  i zbożach.

HIT polega na wykluczeniu z codziennego jadłospisu produktów poddanych fermentacji; długodojrzewających oraz produktów wpływających na wzrost tzw. endogennej histaminy w organizmie.

Jakie pokarmy należy wyeliminować w diecie HITw pierwszej kolejności?

  • owoce morza, wędzone ryby
  • dojrzewające, suszone mięso
  • dojrzewające sery
  • produkty fermentowane i kiszone: maślanka, kefir, kiszone ogórki, kapusta
  • cytrusy, truskawki
  • pomidory, bakłażan, awokado
  • kakao
  • pszenica, drożdże
  • strączki
  • wino, piwo, szampan

Protokół dietetyczny składa się  z dwóch faz.

  • Pierwsza trwa około 6-8 tygodni i polega na unikaniu produktów bogatych w FODMAP i HIT.
  • Druga faza tzw. reintrodukcji jest znacznie dłuższa i zależy od osobniczej tolerancji produktów wprowadzanych  z powrotem do diety. Nowe pokarmy należy wprowadzać pojedynczo, najlepiej raz na kilka dni, obserwując reakcję organizmu. Pamiętaj, nie powinno się zbytnio przedłużać stosowania ścisłej diety eliminacyjnej, ponieważ eliminacja wielu produktów stwarza ryzyko wystąpienia niedoboru cennych dla naszego zdrowia składników odżywczych, w tym białka, błonnika, witamin i minerałów.

W zespole przerostu bakteryjnego (SIBO), kombinacja farmakoterapii i dietoterapii opartej na produktach Low FODMAP stanowi kompleksowe podejście do leczenia. Współpraca pacjentów z lekarzem oraz dietetykiem jest kluczowa dla osiągnięcia skutecznych i długotrwałych rezultatów. Dążenie do równowagi między farmakoterapią, a dietą może przynieść ulgę pacjentom i poprawić ich jakość życia. Ryfaksymina alfa, jako niewchłanialny z przewodu pokarmowego eubiotyk, wydaje się obiecywać rewolucję w leczeniu chorób wynikających z dysbiozy mikrobioty jelitowej. Jego wielokierunkowe działanie, sprawia, że może on być kluczowym elementem terapii przyczynowej. Doprowadzanie do stanu eubiozy za pomocą ryfaksyminy alfa staje się więc obecnie obszarem wielu badań i nadzieją dla pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi oraz chorobami zapalnymi jelit. Należy zdecydowanie pamiętać, że choć leczenie i dieta mogą nam umożliwić wyciszenie wielu przykrych dolegliwości, zawsze powinniśmy szukać przyczyn  stanu, w jakim się znaleźliśmy.

Jeśli masz zdiagnozowane SIBO, skontaktuj się z nami – od lat prowadzimy pacjentów z dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego.

Możesz także skorzystać z naszych gotowych planów żywieniowych i diety – przygotowane przez nas diety FODMAP + HIT znajdziesz TUTAJ

 

Autor: dietetyk kliniczny FoodMed Centrum Aleksandra Majsnerowska

 

Źródła:
https://gastroenterologia-praktyczna.pl/a5285/Rola-prokinetykow-w-leczeniu-wybranych-chorob-gornego-odcinka-przewodu-pokarmowego.html/m336
https://journals.viamedica.pl/gastroenterologia_kliniczna/article/view/40607
https://www.mp.pl/pacjent/leki/lek/39289,Neomycinum-TZF-tabletki
https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=596
https://www.mp.pl/pacjent/leki/lek/91888,Metronidazol-Polpharma-tabletki
https://www.termedia.pl/Zespol-rozrostu-bakteryjnego-SIBO-Jak-go-diagnozowac-i-leczyc-w-praktyce-lekarza-rodzinnego-w-swietle-nowych-wytycznych-,98,46669,1,0.html

fodmap nietolerancja histaminy sibo